Planeet. "Een veelzijdige ruimte": een boek om beter te begrijpen wat de woestijn werkelijk is

"Vraag mensen welk beeld de woestijn bij hen oproept, en de meesten zullen zeggen: een duin en een karavaan kamelen die in de verte voorbijtrekt," glimlacht Marie Gautheron. En het is hetzelfde beeld dat deze Bourgondische vrouw naar de Sahara trok toen ze 20 was – in 1970.

Ik kwam in Algerije terecht omdat ik les gaf in lezen en schrijven. En ik wilde naar de woestijn, met ieders beelden in mijn hoofd, ansichtkaarten, Saint-Exupéry's De Kleine Prins : een duin, een ster en de leegte…

Maar ze wilde verder gaan dan het cliché. En tijdens haar reizen begreep ze dat niets minder leeg of drukker is dan de woestijn – getuige de ontberingen in de woestijn van Iznogoud, het personage gecreëerd door Goscinny!

Maar juist omdat de woestijn leeg lijkt, is hij de ideale bakermat voor al onze fantasieën – en dat is wat de kunsthistoricus en voormalig docent aan de ENS Lyon ons vertelt in Desert, Deserts . De manier waarop we door de eeuwen heen onze beelden van de woestijn hebben gecreëerd, zonder veel aandacht te besteden aan de realiteit van het leven van de bewoners.

In Frankrijk heet de woestijn natuurlijk Sahara. "Frankrijk heeft een waanzinnige droom, die het zal verwezenlijken, namelijk het verenigen van een kolonie volkeren, Noord-Algerije, de vruchtbare gronden van Mitidja en de Sub-Sahara-gebieden, het voormalige AOF (Frans West-Afrika, van Senegal tot Togo)", legt Marie Gautheron uit.

De bloedige verovering van de Sahara , wat wij "pacificatie" noemen, bouwt voort op de Franse verbeelding van de woestijn: we drijven de vijand steeds verder weg, maar hoe verder we oprukken, hoe meer we beseffen dat de woestijn niet zomaar een zee van bewegend zand is, maar een veelzijdige ruimte met meerdere bevolkingsgroepen en culturen. En in het centrum een ​​wereld van bergen, bevolkt door Toearegs, die we zullen vullen met mysteries.

Het beeld van de Toeareg, een stomme krijger, blijft bestaan. Samen met andere, meer eigentijdse. Zoals dat van een plek van beproeving, van spiritualiteit, een vorm van terugkeer naar de wortels van het christendom – dat is de figuur van Foucaulds vader, een wereldse officier die zich terugtrok in de dorre uitgestrektheid van Assekrem, in Zuid-Algerije.

Het beeld is ook dat onze toekomst verwoest wordt door de klimaatcrisis : de droogte in de Sahel veroorzaakte tussen 1968 en 1986 200.000 doden, en vandaag de dag leven 500 miljoen mensen in gebieden die aan het verwoestijnen zijn...

"De woestijn", benadrukt Marie Gautheron, "is wat overblijft na de catastrofe, iets dat is verlaten, het is de ruimte van verwaarlozing." Een vorm van het absolute die ons altijd fascineert.

Woestijn, woestijnen. Van de middeleeuwen tot de ^21e eeuw , door Marie Gautheron (Gallimard).